Türkiye’de toplumsal medya platformlarında karşılaştığımız şiddet haberleri; işsizlik ve trafik üzere sosyal bir problem haline dönüşüyor. Twitter üzere platformlara girdiğinizde, hayatınız boyunca unutamayacağınız şiddet imajlarına maruz kalma ihtimaliniz çok yüksek.
Amerikan Pediatri Akademisi’nin datalarına nazaran, 18 yaşına kadar her bir birey yalnızca televizyonda, yaklaşık olarak 200 bin şiddet eylemine şahit oluyor. Bunlara toplumsal medya platformlarını da eklersek bu sayı tahminen de iki katına çıkacaktır. Bu şiddet haberleriyle karşılaştığımızda onların ruh sıhhatimiz üzerindeki tesirlerini azaltmak için ne yapmamız gerektiğine gelin birlikte bakalım.
Yazılı ve toplumsal medyada şiddet olayları, transfer yoluyla tekrar tekrar üretiliyor.
Haber yapmak, yaşanılan bir olayın fotoğrafını çizmek değil de onu resmen yine kurgulamak olunca onu paylaşan her bir birey kendinden bir şeyler katarak tekrar paylaşıyor. Pekala biz şiddeti izlemeye neden bu kadar çok ilgi gösterip paylaşmaktan çekinmiyoruz?
Bir kısmımız şiddetle ilgili farkındalığı artırmak istediği için ve gündemden uzak kalmamak için takip ettiğini lisana getirebilir ancak uzmanlar bunun bir de bağımlılık boyutu olduğunu söylüyor. Yani aslında şiddet görüntüleri izlemek üzere bir bağımlılığınız da olabilir.
Şiddeti tüketen bir kitle her zamanda var oldu.
MÖ 2000 yılında Mısırlıların, rableri Osiris’in cinayetini bir tiyatro oyunu olarak temsil etmesi, o yıllarda da şiddete ilgi duyan ve bunu izlemekten zevk alan insanların olduğunu gösteriyor.
Benzer bir durum da MS 400 yıllarında meşhur arenalarda yaşandı. İnsanlar aslanlara parçalatılırken o sırada tribünlerde, bilhassa onur tribününde içkiler içiliyordu.
Orta Çağ’da ise insanlar cadı yakma törenleri yaptılar. Bu törenlere de o yerde yaşayan çoğu kişi tanık olup izlerdi. Bunun, insanları söz konusu eylemlerden korku kültürü yaratarak vazgeçirilmek için yapıldığını düşünseniz de o insanlar işlerini güçlerini bırakıp orada bulunmayı kendileri tercih ediyorlardı.
19. yy’da Paris morgunun standa açılması da bir öteki örnek. Kaynaklar insanların sabahın köründe morgdaki meyyit bir vücudu görmek için sıraya girdiklerini gösteriyor. Bununla ilgili kayıtlar olduğu için bunu bilsek de duymadığımız, bilmediğimiz farklı morg sergilenmeleri de yapılmış olabilir.
İdam haberlerinin sunuluş haline baktığımız vakit ise hücresinden suçlunun nasıl alındığı, o gün neler yaptığı, darağacının nasıl ve nereye kurulduğu, infazın nasıl gerçekleştiğini görmek için halkın kaç saat evvelden o alana geldiği anlatılırdı. Hatta asılarak ölen bir insanın nasıl can çekiştiği, olayı seyreden insanların nelerden bahsettiği, hatta insanların bu durumunu anlatmak için “beleş bir eğlence olduğu” üzere sözler yaygın olarak haberlerin ayrıntılarında bulunurdu.
Günümüzde de değişen pek bir şeyin olmadığını söyleyebiliriz aslında. En çok izlenen görüntüler, sinemalar, diziler şiddet ögesini barındıranlar oluyor.
Şiddete ilgi göstermenin, göçebe kültürün bir getirisi olabileceğini düşünenler de var.
Ural Altay lisan ailesinde olan Rus, Kore, Çin, Japon ve Türk kültürleri göçebe hayatın çok fazla tesirli olduğu yerlerdi. Göçebe hayat için en temel davranışlardan biri de silah edinmek. Bu teoriye nazaran yerleşik yaşama geçmiş olabiliriz ancak göçebe hayat kültürünü kuşaklar uzunluğu aktarıyoruz. Bu yüzden şiddete ilgi duyup onu paylaşmaktan çekinmiyoruz.
Ece Ayhan’ın dediği üzere “kötülük toplumunda yaşayan her insan, biraz kötü olur”.
Sosyal öğrenme, hayatın her alanında. Küçük kalkar, büyüğe bakar. Erkek çocuklarına en çok alınan armağanlardan biri de silah ve onunla ilgili oyuncaklar. Bu teoriye nazaran anne-babanızdan gördüğünüz şey şiddetin övülmesiyse, sinemalarda izlediğiniz şey şiddet ise sevdiğiniz ve hürmet duyduğunuz beşerler şiddeti paylaşıyorlarsa siz de şiddeti önemser ve paylaşırsınız. Yani burada hem bir öğrenme kelam konusu hem de şiddeti paylaşmanın moda haline gelmesi kelam konusu olabilir.
Rutini bozan şeyler ilgi çeker, şiddet de rutini bozan olaylardan olduğu için ilgi çekiyor olabilir.
Bu teoriye nazaran birbirine benzeyen hayatlar yaşarken ve bir rutinimiz varken toplumsal medyada şahit olduğumuz şeyler bizi bu rutin hayatın dışına çıkarır, farklı şeyleri deneyimlememize müsaade verir. Bize farklı imajlar gösterir, farklı hayatlar okutturur. Bu farklı şeyler de birden fazla vakit şiddet oluyor.
Güvenli bir halde şiddeti deneyimleyebildiğimiz için toplumsal medyada şiddeti paylaşmayı seviyor olabiliriz.
Şiddet içeren tekrarı olmayan olaylara şahit olmak istemesek de ilgimizi çeker. Sanki nasıl olmuş sorusu aklımızdan geçer. O şiddetten uzakta, bir ekranın başında olayı izlemekten kendimizi alamıyor oluşumuzun nedeni bu olabilir.
Ne hayatlar varmış be diyebildiğimiz için de olabilir!
İnsanlık var olduğu günden beri öyküler, destanlar yazıldı ve bunlar lisandan lisana aktarıldı. Bu kıssalarda savaşlar, kahramanlar ve maceralar anlatıldı. Bunun günümüzdeki versiyonu da üçüncü sayfa cinayet haberleri. Yani uzmanlar bunları toplumsal medyada paylaşmamızın nedenlerinden birini de ‘ne hayatlar varmış be, halimize şükredelim’ diyebilmek olarak gösteriyor.
Belki de yalnızca şiddete karşı duyarsızlaştık!
Var olan bir başka teoride de şiddete karşı yapılan içeriklerde dahi şiddetin olmasının şiddete karşı bir duyarsızlaştırma ve kanıksama getirdiği var. Bilhassa ağır şiddet içeriğinin izleyicilerde/okurlarda şiddeti olağanlaştırdığı düşünülüyor. Bu yüzden de şiddet paylaşılırken herhangi bir çekince hissedilmiyor.
Şiddetle karşılaştığımızda bu şiddet içeriğinin bizi etkilemek için bu hale getirildiğinin farkında olalım.
Yazının buraya kadar olan kısmında şiddeti neden seviyor olduğumuzu ve neden toplumsal medyada paylaşmaktan çekinmediğimizi anlattık, bundan sonrasında ise şiddeti izlemenin bizde travma yaratma ihtimalini ve bu yaşanırsa ne yapılması gerektiğini anlatacağız.
Yapılan araştırmalarda nitekim de şiddeti tekrar tekrar izleyenlerin haberden ötürü travma yaşama ihtimallerinin 9 kat arttığı bulunmuş. Haberi izledikten sonra sizde travma sonrası gerilim bozukluğu belirtilerinin geliştiğini düşünüyorsanız aşağıdaki adımları takip edin. Bu belirtiler imajların tekrar tekrar aklınıza gelmesi, birebir şeyleri yaşamaktan telaş duymanız, istemediğiniz halde kendinizi onları düşünürken bulmanız olabilir.
Yapmamız gereken birinci şey, haber ile ilgili farkındalığımızı artırmak. Yani o haberin bizi etkilemek için tekrar kurgulandığının, allanıp pullandığının farkında olmak. Yaşananlar gerçek olmayabilir. Gerçek olsa da o biçimde yaşanmayabilir; bunların şuurunda olmak. Yani hülasa medya okuryazarlığı hakkında bilgi sahibi olmak.
İkinci olarak düşünmemiz gereken şey ise bu mevzu ile ilgili bir şey yapıp yapamayacağımız. Yani var olan bu şiddet durumunu düzeltmek için ne yapabileceğimize bakmak. Bir daha o haberi gördüğümüz kanaldaki/hesaptaki rastgele bir haberi izlemeden evvel daha dikkatli olmak. Ağır şiddet haberlerini kaldıramıyorsak izlememek, gördüğümüz vakit okumamak. Zira hiçbir şey psikolojimizden daha değerli olamaz.
Tüm bunlara karşın hala haberin etkisindeysek ve kurtulamıyorsak o vakit ruh sıhhati uzmanlarından yardım talep etmeliyiz.
- Kaynaklar: Umut Vakfı, VICE, UCI News
- Görsel Kaynakları: Dan Bejar, Brian Britigan
